هر چقدر باران هم ببارد باز خشکسالی یک دهه اخیر گریبان چهارمحال و بختیاری را گرفته است.

اگرچه بارش های بی سابقه اخیر موجب شد طبیعت جان تازه ای به خود بگیرد، اما کارشناسان و محققان در پاسخ به احتمال وقوع دوره آبسالی عنوان می کنند تغییرات آب و هوایی شرایط اقلیمی جدیدی را به وجود آورده است و خشکسالی این بار روی دیگری از خود نشان خواهد داد.
ایران در منطقه خشک و نیمه خشک جهان قرار گرفته است و آمارهای ثبت شده در مراکز هواشناسی کشور از دهه ۴۰ حاکی از تناوب دوره های خشکسالی و آبسالی در کشور تا قبل از دهه ۸۰ بوده است.
خشکسالی یک دهه گذشته و کاهش بارندگی های بی سابقه، تبعات زیست محیطی بسیاری را برای کشور به دنبال داشت و موجب شد که بسیاری از ذخایر آبی و یخچال های طبیعی چند هزار ساله استان از بین برود و ذخیره های آب زیرزمینی با کاهش محسوس مواجه شوند.
بارش های بی سابقه فروردین امسال که موجب طغیان رودخانه ها و بروز سیلاب شد، باعث شد تا برخی آن را نوید ورود به دوره آبسالی کشور تلقی کنند، اما کارشناسان علم هواشناسی رویکرد متفاوتی نسبت به بارش های اخیر داشته و آن را متاثر از برخی تغییرات اقلیمی و عوامل جهانی می دانند.
کارشناسان هواشناسی معتقدند کشور با شرایط آب و هوایی جدیدی مواجه است که با هیچ یک از سنوات گذشته قابل تطبیق نخواهد بود و خشکسالی روی دیگری از خود نشان خواهد داد.

** بررسی داده های آماری وضعیت اقلیمی کشور
معاون توسعه و پیش بینی هواشناسی چهارمحال و بختیاری می گوید: بررسی آمار و نتایج ثبت شده در مراکز هواشناسی کشور از سال ۱۳۴۷ تا کنون حاکی از بروز دوره های خشکسالی و آبسالی در دوره های مختلف است.
مهرداد قطره روز شنبه در گفت و گو با ایرنا افزود: به طور تقریبی می توان گفت تا قبل از دهه ۸۰ این دوره ها دارای روند خاصی بوده است اما برخی از عوامل موجب برهم خوردن الگوهای طبیعی بارشی در کشور شده است.
وی عنوان کرد: باید به این نکته توجه داشت که در سال ۱۳۴۷ میانگین دمای کشور ۱۵٫۵ درجه سانتیگراد بود اما هم اکنون به حدود ۱۷ درجه سانتیگراد رسیده است زیرا میانگین دمای کشور با آهنگ ۰٫۴ درجه در هر دهه افزایش پیدا کرده است که این افزایش دما متاثر از اثر گرمایش جهانی و افزایش میزان co2 در جو می باشد.
قطره خاطر نشان کرد: اثر گرمایش جهانی بر میزان بارش نیز تاثیرگذار بوده است و موجب شده که میانگین میزان بارش ها نیز با آهنگ ۱٫۱ میلی متر در هر سال کاهش پیدا کند.
وی به نقش چشمگیر این عوامل در تغییرات اقلیمی کشور به ویژه در یک دهه اخیر اشاره کرد و افزود: چنانچه میانگین داده های آماری ۶۰ ساله کشور را به دو بازه سی ساله تقسیم کنیم، میانگین بارش کشور در سی ساله اول ۲۵۰ میلی متر و در سی ساله دوم ۲۳۵ میلی متر بوده است، اما در ده سال اخیر میانگین بارش به ۲۱۰میلی متر تنزل پیدا کرده است که نشان از افزایش چشمگیر آهنگ کاهش بارش در این سال ها دارد و خود حاکی از عمق فاجعه ای است که در حال رخ دادن است.
قطره سامانی گفت: با وجود روند اقلیمی در دهه های گذشته، متاسفانه در ۱۲ سال اخیر شاهد ادامه روند خشکسالی هستیم و هیچ سال، شرایط ترسالی را تجربه نکردیم.
وی اظهار داشت: اثر وضعیت خشکسالی اخیر موجب شد که از میانگین تجمعی بارش سالانه ۱۳۵۷ میلیمتری ایستگاه کوهرنگ به میزان ۶۰۸ میلیمتر در سال ۹۷ رسیده و به صورت تجمعی در طول ۸ سال گذشته با کمبود ۳۲۰۰ میلیمتری بارش مواجه شویم.
قطره در ادامه گفت: روند مشابهی را نیز در تمام استان تجربه شد و از میانگین تجمعی بارش ۵۸۰ میلیمتر در طول یک سال به رقم ۱۸۴ میلیمتر در سال گذشته رسیده و به صورت تجمعی شاهد کمبود بارش ۹۰۰ میلی متری در ۸ سال اخیر باشیم.
این کارشناس هواشناسی استان کاهش بارش در حوضه آبریز رودخانه ها نیز تاکید کرد و در ادامه گفت: در حوضه کارون بزرگ در طول ۸ سال گذشته به صورت تجمعی ۱۲ میلیارد و ۷۶۱ میلیون متر مکعب کمبود بارش داشت و در حوزه زاینده رود نیز با کاهش چشمگیری افزون بر ۲ میلیارد و ۵۹۰ میلیون متر مکعب مواجه شده ایم.
قطره سامانی در ادامه افزود: بارش های امسال بی سابقه بوده است و آمارها نشان می دهد میانگین بارش استان در بلندمدت ۵۹۰میلیمتر و میانگین سال زراعی گذشته ۲۳۹ میلیمتر بوده است، اما بارش های امسال به حدود ۸۰۰ میلیمتر افزایش پیدا کرده است که نسبت به میانگین بلند مدت دوره مشابه ۳۸ درصد و نسبت به میانگین سال زراعی گذشته ۳۳۲ درصد افزایش داشته است.
وی افزود: پیش بینی ها نشان می دهد با بارش هایی که پیش رو خواهیم داشت از رکورد ۲ هزار و ۱۶۶ میلیمتری بارش ثبت شده ایستگاه کوهرنگ در سال زراعی ۱۳۷۲ نیز عبور عبور خواهیم کرد.
معاون توسعه و پیش بینی هواشناسی چهارمحال و بختیاری در خصوص دوره های اقلیمی توضیح داد: وقتی صحبت از دوره های تر سالی و خشکسالی به میان آورده می شود، منظور ادامه این دوره ها به صورت مدون در یک پهنه جغرافیایی خاص است.
قطره سامانی تصریح کرد: هنوز هیچ دانشی حتی هواشناسی قادر به پیشگویی دقیق دوران ترسالی یا خشکسالی را در هیچ کجای دنیا نیست!
قطره افزود: تنها از شواهد و تحلیل اطلاعات موجود می توان وجود دوره های ترسالی و خشکسالی را در برخی مناطق به تایید رساند که اثر گرمایش جهانی و اختلال در شرایط اقلیمی نیز موجب بر هم زدن این الگوها شده و شرایط جدیدی را رقم زده است.
این کارشناس هواشناسی استان گفت: نابهنجاری های اقلیمی موجب بروز خشکسالی های سخت و یا بارش های سیل آسا و ناگهانی به صورت نامنظم خواهند بود و چنین بارش هایی را نمی توان نشانه ورود به دوران ترسالی دانست.
قطره تاکید کرد: استان چهارمحال و بختیاری به لحاظ توپوگرافی و شیب زمین به صورتی قرار گرفته که بارش ها بعد از ۴۸ ساعت از حوزه آن استان خارج می شود، بنابرین بارش های سیل آسا هیچ اثری بر تقویت سفره های آب های زیرزمینی و منابع آبی این استان نخواهد داشت و در پایین دست نیز موجب بروز سیل و خسارت خواهند شد.

** به طبیعت فرصت بدهیم!
معاون توسعه و پیش بینی هواشناسی چهارمحال و بختیاری توضیح داد: به دنبال خشکسالی هواشناسی که با کاهش میانگین بارش ها رخ می دهد، خشکسالی کشاورزی نیز بروز می کند و با تدوام خشکسالی بدترین حالت آن یعنی خشکسالی هیدرولوژیکی رخ می دهد که با کاهش محسوس سطح آب های زیرزمینی همراه است.
قطره به کاهش قابل توجه سطح آب های زیرزمینی به ویژه در یک دهه اخیر در استان اشاره کرد و در این خصوص توضیح داد: در گذشته دسترسی به آب های زیرزمینی با حفر چاه حداکثر ۷ متری نیز امکان پذیر بود اما در حال حاضر در دشت های استان از جمله سفید دشت و بروجن و شهرکرد، عمق چاه های دسترسی به منابع آب از ۱۵۰ و ۲۰۰ متر نیز تجاوز می کند.
معاون هواشناسی چهارمحال و بختیاری افزود: فرونشست زمین که در اثر خشکسالی و در محل سدهای طبیعی زیرزمینی رخ می دهد، موجب از بین رفتن ذخیرگاه های منابع آبی طبیعی در بسیاری از نقاط کشور شده است، بنابراین حتی در صورت نگهداشت آب در حوزه نیز با کاهش حجم ذخیره آب مواجه خواهیم شد.
این کارشناس هواشناسی استان به نقش بسزای تغییر نوع بارش ها نیز اشاره کرد و توضیح داد: در گذشته بارش برف در ارتفاعات استان انباشه شده و به مرور زمان سفره های آب زیرزمینی را به آهستگی تغذیه می کرد، اما از دهه ۸۰ کاهش ۵۰ درصدی بارش برف در استان و تبدیل آن، موجب از بین رفتن بسیاری از منابع آب شیرین از جمله یخچال های دائمی زردکوه و غار یخی شد.
وی با تاکید بر اثرات زیان بار تغییرات الگوی بارشی گفت: هرچند که بارش امسال کوهرنگ به حدود ۲۱۰۰ میلی متر رسیده است اما عمده این بارش ها به صورت باران بود. قطره گفت: چنین بارش هایی ضمن ایجاد سیلاب در پایین دست بدون اینکه تاثیری در جهت افزایش منابع آب زیرزمینی داشته باشد به خلیج فارس وارد شدند.
قطره سامانی تاکید کرد: مردم و مسئولان نباید ‘میزان بارش’ را مبنی بر حل مشکلات آّب و بحران خشکسالی بدانند.
وی در ادامه گفت: قطع به یقین مشکلات ناشی از خشکسالی با یک سال پر بارش حل نخواهد شد، ضمن اینکه باید توجه داشت حجم عمده این بارش ها به صورت روان آب از دسترس ما خارج شده است.
این کارشناس هواشناسی استان تایید کرد: با شرایط عنوان شده نباید انتظار داشت که با یک یا دو سال پربارش تبعات خشکسالی جبران شود و برای اینکه ذخایر آب زیرزمینی به حد نرمال برسند حداقل به یک دوره ۱۰ ساله پر بارش نیاز است.

**اهتمام در مدیریت آب
معاون توسعه و پیش بینی هواشناسی چهارمحال و بختیاری گفت: با توجه به مسائل و ملاحظات عنوان شده ،اهتمام در مدیریت هرچه بیش تر آب و ذخیره سازی حداکثری آن بیش از پیش احساس می شود.
قطره خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه ۸۰ درصد روان آب ها در حوضه کارون و ۲۰ درصد در حوزه زاینده رود است، توجه به مدیریت صحیح منابع آبی به ویژه در حوزه زاینده رود ضروری است.
وی افزود: ظرفیت سد زاینده رود به صورت اسمی یک میلیارد و ۴۵۰ میلیون متر مکعب است ولی در حال حاضر حدود ۴۰۰ میلیون متر مکعب آب در آن ذخیره شده است و این در حالی است که با بارش های اخیر بیشتر سدهای کشور تا مرز سرریز شدن پیش رفته اند و سد زاینده رود بدترین وضعیت را در این میان دارد. وی همچنین گفت: عدم نگاه مدیریتی، خروجی غیر ضروری و استفاده نکردن اصولی در پایین دست و هدر رفت آب، گریبان گیر این ذخیره گاه شده است، در صورتی که در سال ۷۱-۷۲ با مدیریت صحیح حتی این سد سر ریز کرد.
این کارشناس هواشناسی تاکید کرد: بارش هایی که بتواند ظرفیت این سد را پر کند در پیش نخواهیم داشت.
قطره آینده حیات را در گروه اهتمام و تلاش بیشتر عملیات های آبخیز داری و آبخوان داری در راستای جذب و نگهداشت روان آب ها دانست و افزود: با بارش های اخیر نباید از خشکسالی غافل شویم و لازمه آن تلاش همگانی برای حفظ جنگل ها، احیای مجدد آنها و افزایش پوشش گیاهی است.
وی همچنین افزود: احداث سدهای کوچک خاکی، روش های پخش مصنوعی سیلاب در دشت ها و دیگر راهکارهای علمی که موجب افزایش نفوذ آب و بالا آمدن سطح آب های زیرزمینی است نیز می تواند استان را با تغییرات اقلیمی سازگارتر کند.
بارش های فروردین ماه امسال باعث طغیان موقت رودخانه ها و جوشش غیر دائمی برخی از چشمه های استان شد.

منبع : ایرنا